Hechtingsproblematiek

De eerste levensjaren zijn heel erg belangrijk voor de verdere ontwikkeling van het kind. Kinderen hebben behoefte aan zorg, troost en veiligheid van de ouders/verzorgers. Als de verzorgers (emotioneel) afwezig waren op belangrijke momenten of heel erg negatief waren tijdens de vormende jaren, kan er hechtingsproblematiek ontstaan. Deze problemen kunnen zelfs op volwassen leeftijd invloed hebben op onder meer je zelfbeeld en zelfvertrouwen, op hoe je relaties aangaat, of je anderen makkelijk vertrouwt  en je gevoeligheid voor stress. Hoe ontstaan hechtingsproblemen en wat kan je eraan doen als je daar nu last door ervaart? Dat lees je hier op deze pagina.

Dit bericht is voor het laatst bijgewerkt op: 28 november 2023

Wat is hechtingsproblematiek?

Met hechting bedoelen we de band tussen jou en je ouders of verzorgers die ontstaat in je eerste duizend dagen. Hechting is je verlangen om de nabijheid te zoeken van een of meerdere specifieke personen die voor jou als baby van levensbelang zijn. Degenen die je voeden, troosten en een gevoel van veiligheid geven. Ondanks alle goede bedoelingen die ouders vaak hebben, kunnen er hechtingsproblemen ontstaan. Misschien waren jouw ouders of verzorgers vaak negatief in het contact, niet aanwezig op cruciale momenten, overbezorgd of was er sprake van bijvoorbeeld verwaarlozing.

Het kan zijn dat jij door hechtingsproblematiek, ook op volwassen leeftijd, problemen ervaart en merkt dat het invloed heeft op hoe je in je vel zit, op jouw zelfbeeld en zelfvertrouwen, op hoe je relaties aangaat of op hoe je omgaat met stress. Misschien ervaar jij dit zelfs nu en merk je dat je vastloopt of strategieën hebt ontwikkeld om maar niet gekwetst te worden.

Hechtingsstijlen

Hoe we ons hechten wordt met name in onze baby- en peutertijd bepaald. Je gehechtheid is afhankelijk van hoe er in het prille begin voor je is gezorgd, of je ouders of verzorgers gevoelig waren voor je behoeften en er goed op reageerden of dat ze juist emotioneel afwezig en onberekenbaar waren. Deze basis neem je mee in je volwassen leven en zo kunnen verschillende hechtingsstijlen ontstaan. De Britse psychiater John Bowlby en de Amerikaanse psycholoog Mary Ainsworth omschrijven in de hechtingstheorie uit de jaren ‘50 van de 20^e eeuw vier verschillende manieren van hechten:

• veilige hechtingsstijl
• vermijdende hechtingsstijl
• ambivalente hechtingsstijl
• gedesorganiseerde/gedesoriënteerde hechtingsstijl

Bij hechtingsproblematiek speelt de kwaliteit van de hechtingsband een grote rol. Hiermee bedoelen we de banden die je opbouwt in je eerste levensjaren met je ouders of verzorgers. Dit heeft een grote invloed op het verloop van jouw verdere sociaal-emotionele, taal- en cognitieve ontwikkeling. Kon je vertrouwen op de beschikbaarheid voor zorg van je ouders? Deze basis neem je mee naar je volwassen leven en zo kunnen verschillende hechtingsstijlen ontstaan.

Veilige hechtingsstijl

De meeste Nederlandse kinderen (zo’n 62%) zijn veilig gehecht en hebben geen hechtingsproblematiek. Ze worden in hun vraag om aandacht beantwoord en worden bijvoorbeeld getroost als ze gevallen zijn in de speeltuin. Hun ouders of verzorgers vormen een veilige haven waar ze op kunnen terugvallen. Voor het kind is dit een veilige basis waardoor het zijn of haar omgeving kan verkennen. Deze kinderen leren dat ze op zichzelf en anderen kunnen vertrouwen. Ze kunnen zich ook op latere leeftijd hechten aan anderen en meestal positieve relaties aangaan met leeftijdsgenoten.

Onveilige hechting

Als er iets niet goed is gegaan in de hechting, noemen we dat onveilige hechting. Onveilige hechting op jonge leeftijd kan ook op latere leeftijd voor hechtingsproblematiek zorgen.

Vermijdende hechtingsstijl

Bij een vermijdende hechtingsstijl ben je vaak wantrouwend naar anderen. Dit betekent dat je afstandelijk kan overkomen en niet graag afhankelijk bent van een ander. Je doet dingen het liefst alleen. Dit kan komen doordat jouw ouders/verzorgers tijdens jouw opvoeding in het contact met jou vaak negatief, afwijzend en niet-sensitief waren. Mensen met een vermijdende hechtingsstijl lijken soms ongeïnteresseerd of ongevoelig. Dit kan komen doordat ze op zichzelf hebben moeten bouwen en het alleen hebben moeten doen. Tegelijk ervaren ze juist van binnen veel stress en onveiligheid. Ze hebben zichzelf leren beschermen tegen pijn.

Ambivalente hechting

Als je een ambivalente hechtingsstijl hebt, ervaar je sterke wisselingen in je stemming. Het ene moment kan alles nog harmonisch zijn, maar dit kan bij jou snel omslaan. Je bent daarnaast bang om verlaten te worden (verlatingsangst). Jij ervaart deze hechtingsstijl omdat je ouders/verzorgers overbezorgd, inconsequent en/of onvoorspelbaar waren. Het signaal dat je van je ouders kreeg was niet duidelijk. Als kind durfde je nauwelijks op onderzoek uit en was je erg afhankelijk van je ouders. Daarnaast ontbrak soms de aanwezigheid van je ouders op cruciale momenten.

Gedesorganiseerde/gedesoriënteerde hechtingsstijl

De hechting raakt gedesorganiseerd als de hechtingsfiguur tegelijkertijd bron van veiligheid én van angst is. Je hebt hierdoor geen vertrouwen in jezelf en in anderen. Deze hechtingsstijl kan jij ervaren als je als kind verwaarloosd of misbruikt bent. Pijn, trauma of angst is hierbij de basis. Op sociaal gebied ben je in de war. Je weet in sommige situaties niet hoe je moet reageren en hebt moeite om relaties aan te gaan. Je zoekt toenadering, maar er is tegelijk sprake van vermijding.

Hechtingsstoornis

Als je ernstige mate van hechtingsproblematiek hebt, dan spreken we van een stoornis: reactieve hechtingsstoornis. Dit is een psychische stoornis die alleen voorkomt bij extreme verwaarlozing, mishandeling of frequente wisseling van verzorgers. Onveilige hechting en hechtingsproblematiek moet je niet verwarren met een hechtingsstoornis. Een reactieve hechtingsstoornis kenmerkt zich door moeilijkheden in de sociale interactie die niet veroorzaakt worden door een algemene ontwikkelingsstoornis.

Een kind met een reactieve hechtingsstoornis is bijvoorbeeld geremd of emotioneel teruggetrokken naar zijn of haar ouders of verzorgers. Ze zoeken ook zelden troost bij iemand. Als ze die troost aangeboden krijgen, zullen ze niet snel reageren. Had je als kind geen duidelijk gehechtheidsfiguur? Dan is er eigenlijk geen gehechtheidsrelatie gevormd. Dit kan bijvoorbeeld als je bent opgegroeid in verschillende pleeggezinnen. Vaak word je impulsief, vind je het lastig om het verschil tussen bekenden en onbekenden te zien en ben je niet terughoudend in het contact leggen met mensen die je niet kent.

Hechtingsproblematiek kenmerken

Als volwassene kijk je anders naar jezelf en naar relaties met anderen, dan toen je kind was. Een onveilige hechtingsstijl kan invloed hebben op je zelfbeeld. Ook kan het uitwerking hebben op je vermogen om vol vertrouwen in het leven te staan. Je kunt als volwassene bijvoorbeeld last hebben van faalangst, een laag zelfbeeld, en gevoelig zijn voor stress.

Kenmerken (en klachten) van hechtingsproblemen zijn:

• gedragsproblemen (druk, chaotisch, snel boos of agressief)
• gevoelig voor stress
• faalangst
• emotionele geremdheid
• lichamelijk aanhankelijk of juist afstandelijk
• onrustig, gespannen en alert gedrag
• moeite met gezag
• moeite je te binden; aantrekken en afstoten
• geen of juist veel oppervlakkige contacten
• zwak zelfvertrouwen, negatief zelfbeeld
• manipuleren binnen relaties
• aanpassen/pleasen
• snel beledigd of afgewezen voelen
• controle willen houden
• weinig basisvertrouwen; wantrouwen
• hoger risico op depressie en angsten

Risicofactoren bij ontwikkeling hechtingsproblemen

Verschillende factoren kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van hechtingsproblematiek:

• als je als kind verwaarloosd, misbruikt of mishandeld bent;
• als je als kind geweld tussen je ouders hebt meegemaakt;
• als je als kind (tijdelijk) gescheiden bent van je ouders en verlieservaringen hebt meegemaakt. Bijvoorbeeld bij ziekte, adoptie, opvang in een pleeggezin, scheiding of als je (een van) je ouders verliest;
• als de omstandigheden in (de omgeving van) het gezin waar je opgroeide slecht waren. Bijvoorbeeld bij armoede en migratie.
• als je ouders/verzorgers psychische problemen hebben;
• als je ouders/verzorgers zelf hechtingsproblematiek hebben.
• als je als kind heel prikkelbaar bent, bijvoorbeeld een huilbaby
• als je moeder een moeilijke (en stressvolle) zwangerschap heeft gehad.

Behandeling hechtingsproblematiek

Bij een behandeling van hechtingsproblematiek kijk je samen met een psycholoog naar de oorzaak van jouw klacht. Er worden antwoorden gezocht op vragen als: wat heb je in je jeugd meegemaakt en wat voor invloed heeft het nu op je? Aan de hand daarvan bepaalt een psycholoog de juiste behandelvorm. Dit kan schematherapie, systeemtherapie of Emotion Focused Therapy zijn. De doelen van behandelingen bij hechtingsproblematiek kunnen bijvoorbeeld het verbeteren van je zelfbeeld en het leren omgaan met je emoties zijn.

Denk je dat je last hebt van hechtingsproblemen? Laat dit niet langer grip op jou hebben en werk aan je klachten met één van onze psychologen. Liever je zorgen of vragen met ons bespreken? Bel ons op 085 – 4014 720 of plan een gratis adviesgesprek in.

Informatie gecontroleerd door expert

De informatie op deze pagina is gecontroleerd en goedgekeurd door Rosmarijn Los, systeemtherapeut in de buurt van Groningen. Ze is onder andere gespecialiseerd in het behandelen van hechtingsproblematiek, relatieproblemen en samengestelde gezinnen. Ze is aangesloten bij Psyned, SKJ, NVRG en RBCZ.